Ezanın 4.tümcesi namaza gelin manasında HAYYEALESSALAH ve 5.tümcesi de kurtuluşa gelin anlamındaki HAYYE ALELFELAH ifadesidir. Bunların her biri hem namaza çağrı ve hem de cemaati namaza başlatmak için (kamet olarak) ikişer defa söylenir.

Dikkat edilirse önce “Namaza gelin” anlamındaki cümle, daha sonra da “Kurtuluşa gelin (erin)” anlamındaki cümle okunmaktadır. Bunun manası: “Namaza gelmeden veya namaz kılmadan kurtuluş yoktur” demektir ve namazın önemini vurgulamaktadır.

Merakıy-l’felah adlı fıkıh kitabında “Ezanı dinleyen müezzin gibi tekrar eder ve havkale yapar” denilirken onun şerhı (bölümsel açıklaması) Tahtavi’de “Ezanı dinlerken havkale ile cevap verilmesi İmam (Hukuk lideri) Sevri, üç arkadaşımız Nehai, Şafii ve Ahmed; bir rivayete göre de İmam Malik: (ezanı dinleyen) ezandan ayrılıncaya kadar müezzin gibi söyler, yani aynısını tekrar eder. Muhakkık ise “Fetih” kitabında “Hayye alessalah” ile “havkale”yi birleştirir, yani hem hayye alessalah ve Hayye alelfelah cümlelerini müezzinle beraber tekrar eder ve hem de VELA HAVLE VELA KUVVETE İLLABİLLAH der” ifadesi yer almaktadır.

Burada açıklandığı gibi öteden beri ezanı dinleyenlerin tekbir ve arkasından gelen iki şehadeti aynen tekrar edip “Namaza gelin, kurtuluşa erin” manasındaki iki cümleyi dinlerken bunların tekrar edilmesi yerine havkale yapılması, yani “vela havle vela kuvvete illabillah” denilmesi tavsiye edilmiştir. Öyleyse bu cümlelerin manası üzerinde durmak gerekiyor.

Manalarını açıklayacak olursak “Allah’ın yardımı olmadan kötülükleri iyiliğe, çirkinlikleri güzelliğe, bunalımları huzura, adilikleri yüceliğe, fakirliği zenginliğe, anarşiyi emniyete (güvenceye) çeviremeyiz ve buna gücümüz de yetmez” şeklinde tüm sosyal hayatımıza göre manalandırabiliriz.

Şu halde mademki “Allah’ın yardımı olmadan hiçbir işimiz düzelmez” diyoruz. Öyleyse onu hoşlandıracak şekilde davranalım ki o da bizlere iyilik ve yardımda bulunsun da kötülükleri iyiliğe, çirkin hallerimizi güzelliğe, bunalımları esenliğe anarşiyi asayişe çevirebilelim.

Her ezanda ikişer defadan günde on kez “Hayye alessalah, hayye alelfelah” şeklinde dinlediğimiz ve belki de tekrar ettiğimiz bu çağrı cümleleriyle birlikte “Hiçbir kötülüğü Allah’ın lütfü olmadan iyiliğe çeviremeyiz” şeklinde özetlenebilecek “vela havle vela kuvvte illa billah” ifadesini terennüm etmiş kişiler olarak yukarıda tafsılatını verdiğimiz manaları da düşünerek kendimize çekidüzen verecek olursak problemlerimizi daha kolay çözeceğimizi söyleyebilirim.

Türk Milleti bu mesajı önceleri çok iyi almış olacak ki her tesbihten önce VELA HAVLE VELA KUVVETE İLLA BİLLAHİL’ALİYYİLAZİYM demeyi güzel bir adet haline getirmiştir. İşte bu deyiş sözde kalmamalı, öze inmeli, aksiyon olarak gösterilmelidir. Sadece Cuma namazından önce cami içinde okunan ezanı dinlemek dahi bizleri yukarıdaki manaları yaşamaya götürmelidir.

Mevlana 11741 N.lı mesnevisinde bir müsafirin “Cılız bir lahavle ile kaçacak şeytanlardan değilim” dediğini naklederek içtenlikle “Lahavle…” denilince şeytanların kaçacağına da işaret etmiştir

Evet “Namaza gelip kurtuluşa erelim! La havle çekip şeytanları, kötülükleri kaçıralım!