Bugün 3 Mayıs Basın Özgürlüğü Günü... Gazetecilerin haber alabilme, kamuoyunun özgürce fikir oluşturup bunu yayabilme hakkının evrensel bir değer olarak kutsanmasının sembolü bir gün.

Ancak herkesin bildiği üzere ülkemizde basın öyle tarihinin en iyi günlerini yaşamıyor. Bunu bir metafor kullanarak anlatmakta yarar var:

İnsanların beş duyusu vardır. Bu beş duyu birçok canlıda da vardır ama canlıların bir kısmı duyu organları açısından bu kadar şanslı değil.

Mesela, toprak solucanının sadece dokunma ve tat alma ve koklama duyusu vardır. Yani görme ve işitme duyuları gelişmemiştir.

La fontaine toprak solucanları hakkında fabl yazmış olsaydı, şüphesiz ana teması basın veya ifade özgürlüğüyle ilgili olurdu.

Bir düşünün, solucanlar kendi dünyaları hakkında bilgi edinmek, fikirlerini buna göre oluşturmak istiyorlar. Gazete, televizyon falan söz konusu değil. Radyo başta olmak üzere sesli iletişim araçları, hatta konuşma bile öyle.

Böyle bir durumda solucanların bir araya gelip fikirlerini paylaşmaya çalıştığı her ortam, saçma neticelere ulaşırdı. Biri birini topraktaki bir kesek parçasının tadına baksın diye itiyor, öbürü onu kötü niyetle ittiğini düşünüyor falan.

Görme ve işitme organları gelişmiş omurgalılara inanılmaz olanaklar sağlıyor. Kendi aralarında iletişim sağlayabilmelerini sağlayan fonetik semboller dizgeleri oluşturuyorlar, işaret dilleri geliştiriyorlar, sevindiklerinde kuyruk sallıyor, kızdıklarında ensedeki tüyleri dikiliyor. Böylece diğerleri de onun kızdığını anlıyor.

***

Basın özgürlüğü denilen şey, toplumun bazı kesimleri tarafından, gazetecilerin dilediğini yazma özgürlüğü olarak algılanır. Bu bakış bir açıdan doğrudur, zira gazeteler bağımsız kuruluşlar olarak yaşamlarını sürdürmelidir. Haber alma kamuoyunun hakkıdır, bu nedenle gazeteciye habere erişmede bazı ayrıcalıklar tanınmıştır. Ama özgürlüğün asıl sahibi, o haberi okuyacak olan, yani toplumun genelidir.

Türkiye ekonomik göstergeler açısından dünyanın en önde gelen 20 ülkesi arasına gireli çok oldu. Ancak ifade özgürlüğüyle ilgili kriterler açısından hala nal topluyoruz. Kodesteki gazeteci sayısı açısından dünya şampiyonu, ifade özgürlüğünün eşanlamlısı olan basın özgürlüğü açısından 138'inci sırada...

Basın özgürlüğü anayasayla güvence altına alınmıştır sözde. Hükümet çevrelerine esaslı bir eleştiride bulun bulunabilirsen. Eleştirel nitelik taşıyan haberleri yaparken tüm editör masalarının ensesindeki tüylerin dikildiği bir ortamda muhabirler ne kadar verimli çalışır?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde ifade özgürlüğü ile ilgili olarak getirilen sınırlamalar dışında sınırlamalar da getirir Türkiye Anayasası. Durum böyle olunca, daha fazla sınırlama, daha fazla kodes mantığı geçerli oluyor elbette.

***

Basın sustuğu-susturulduğu zaman olan netice her zaman aynıdır.

Birincisi güç odaklarının çıkmasını istediği tüm sesler duyulur, çıkmasını istemediği tüm sesler kısılır. Halk, kulaklarının işitmesi gereken gerçeklerden habersiz kanaat oluşturmak zorunda kalır. Kanaatler istenilen verimlilikle oluşmaz. Yani bir anlamda gazeteci gözlerini kapatmış olur, kamuoyu da kulaklarını.

Hayır bunlar olmuyor itirazını getirenlere bir diyeceğim olmaz. Ancak bu mesleğe ömrünün hayli uzun bir kesrini vakfetmiş biri olarak şunu diyebilirim; bunlar oluyor. Akreditasyon uygulamaları, ilan pastalarıyla yandaş oluşturma politikaları, muhalif gazetelere yönelik kamu olanaklarının kullanılışı gibi konular hep duyu organlarının etkin çalışmasını engelleme sonucuna gider.

Gözlerini kapayıp, kulaklarını tıkayarak insan olmak ne kadar mümkün? Samimi olarak bunun sorgulanmasında yarar var.

Yahu gelin etmeyin! Kral çıplakken, değilmiş gibi yapmanın, yukarıda anlatılan solucanlarla aynı potaya girmekten ne farkı var?

Nice 3 Mayıs Basın Özgürlüğü günlerine, hep daha özgür bir dünyada ulaşmayı dilemekten başka elden gelen bir şey yok.