Çok kullanılan bir metafordur. Gömleğin en alttaki düğmesini yanlış iliklersen, tüm ilikler yanlış iliklenir.

Yanlış bir veri, hatalı bir varsayım üzerinden yola çıkarak oluşturduğunuz tüm kurgular, yanlış sonuçlar doğuracaktır. İki kere iki dört. Düğme-ilik metaforunun anlatmak istediği de budur.

Mesela bizdeki teşvik sistemi... Bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarına göre bölgesel bir sistem oluşturuldu. Bu sistemin neticesinde bazı bölgeler gelişirken, daha az teşvik almak durumunda kalan bölgelerde gerilemeler yaşandı. Neticenin yanlış olduğunu bizatihi Zonguldak'ta yaşayarak görüyoruz. Çevresindeki illerden daha avantajlı teşvikler alırken, arada kalan bir ilin gerilemesinde şaşacak bir şey var mı?

Böyle şeylere temel olacak varsayımları doğru belirlemek gerekir. Eğer bir girişimde doğru neticeler almak mümkün olmuyorsa, en baştaki varsayımı sorgulamaktan kaçış yoktur.

Bunu yapmadığınız sürece, kaynak ve zaman israfı büyüyüp durur.

***

Geçtiğimiz günlerde Erdemir Kültür Merkezi'nde hibe, destek ve kredilerle ilgili bilgilendirme toplantısı düzenlendi.

Devlet, hibe, destek ve kredilerle müteşebbis yaratmaya çalışıyor veya üreticiyi bir biçimde desteklemeye çalışıyor. Üretici desteklendiğinde üretimin artacağı varsayımından yola çıkarak hazırlanmış ben diyeyim onlarca, siz deyin yüzlerce destek türü var. İŞKUR, KOSGEB, BAKKA, çeşitli bakanlık ve kamu birimleri, kendi alanlarına giren konularda üreticiyi desteklemek için birbiriyle yarışıyor.

İyi niyetli bir girişim... Fakat en sonunda Türkiye'de tarımda, sanayide, ticaret, inşaat vb alanlarda istenilen gelişmeler sağlanamıyorsa—ki özellikle tarımda gelinen nokta içler acısı— en baştaki varsayımı bir daha elden geçirmek gerekmez mi?

***

Üreticiyi destekleme modeli istenen sonucu vermiyor. Onca teşvike, hibeye rağmen üretim giderek düşüyor. Burada yanlış giden bir şey var.

Bu konuları değişik ortamlarda tartıştığımız oluyor. Her ortamda, üreticinin desteklenmesinin yanlış olduğunu, bunun yerine ürünün desteklenmesi gerektiğini savunuyoruz. Bunun aynı şey olduğunu düşünenler olabilir ama hemen karar vermemekte yarar var.

Karadeniz bölgesi söz konusu olduğunda en önemli tarım ürünü fındıktır. Fındık üreticisi devlet tarafından mazot-gübre desteği ve daha önemlisi Alan Bazlı Fındık Desteği ile desteklenir.

Fındık üreticileri iyi bilir. Bir sene rekolte yüksek gerçekleşirse, ertesi sene fındık ağaçları sanki kendilerini istirahate alır gibi düşük verim yaparlar. Buna bağlı olarak fındık fiyatları değişir—ya da en azından serbest piyasa koşullarında öyle olduğu varsayılır. Fakat herkes biliyor ki, fındık fiyatlarını 10 lira civarında sabitlemeye çalışan uluslararası bir organizasyonun etkisi her geçen sezon daha fazla isteniyor.

Teşvik uygulaması sekiz-dokuz yıldır uygulanıyor. Baştan dekar başına 160 lira veriliyordu, bugünlerde 170 lira veriliyor. Üretici hasattan istediğini alsa da, alamasa da aynı miktarda destekleme ödemesi alır. Hiçbir üretici bu ödemeyi üretim artışına vesile olması için kullanmaz.

Oysa—bunu sadece fındık diye düşünmeyin, tüm ürünler için geçerlidir bu—üretici ürettiği mahsul üzerinden desteklense, üretici üretimini arttırmak isteyecektir. Üretim miktarını belgelemek için bir sistem geliştirirsiniz. Bu belge ile kilogram başına, adet başına vb. bir destekleme modeli kurarsınız. Üretici, bu sayede daha fazla destek alabilmek istiyorsa üretimini arttırması gerektiğini bilir. Planlamasını buna göre yapar.

***

İşin bir de hülle boyutu var.

Adamın birinin arazisini bırakıp büyük kente gittiğini varsayın. Bu kişi tarlasını akrabalarından birine kiralasın. Kendisi de ne bileyim, tekstil işkolunda çalışmaya başlasın. Destekler arazi üzerinden verildiğinden destekleme ödemelerini üretimi yapan değil, arazinin sahibi alacaktır büyük ihtimalle.

Bu durumda devlet tarım desteği diye gerçekleştirdiği bir modelle, tarım sektöründe faaliyet göstereni değil de, tekstil işkolunda çalışanı desteklemiş olmuyor mu?

Araziyi kiralayan, istihsale ilişkin çalışmalarını yapar ama tarlanın bakımını mal sahibinin kendisi kadar etkin şekilde yapmayacaktır muhtemelen.

Tarım üretimi böyle artar mı?