Bunca yıldır protokolü ve çevresindekileri yakından izlerim.

Gerçekte de protokole girmek için insanların onca itişip kakışmasına (atanacağım, seçileceğim diye saçını süpürge edersin, sonra bakarsın ki yukarıda bir protokol daha var) rağmen, gerek bu arkadaşların, gerekse bunun yakınında bulunmak için itişip kakışanların yaşadıkları ibretiâlem durumlardır.

Hadi protokolün ve çevresindekilerin yaşadığı sıkıntılara örnekler verelim. Kimse kişilere takılmasın, bunlar belki otuz yıllık bir tecrübenin süzgecinden geçmiş şeylerdir. Yani son dönemde, günceldeki kişilerin eleştirildiği neticesine varmayın hemen.

Mesela, seçilmek veya atanmak suretiyle önemli bir göreve atandınız. Memleketen yıllarca hizmet ettikten sonra elini eteğini bu işlerden çekmiş, sonra ölüme vesile bir rahatsızlık, hocanın tedrisatından geçmiş birinin cenazesindesiniz.

Merhumun tanıdığınız yakınları var onlara başsağlığı dilersiniz. Fakat aklınızın bir kenarında acaba merhumun tanımadığınız yakınları buralarda mıdır diye düşünmeniz gerekir. Öyle olacağına ortamda bulunan belki herkesin elini sıkıp süzgün bakışlarla taziye dilemek, epey büyük bir oto disiplin gerektirir.

Sonra cenazede gazeteciler, televizyoncular falan vardır. Sağda solda gündeme dair en ufak katkısı bulunmayan sıradan insanlar, sadece ağızlarını kapatmak suretiyle sağda solda geçen akşam kahvede oynadıkları oyun üzerine şen yorumlar yapabilirken sizin cenaze kendinizin yakınıymış gibi, hatta bizzat kendi cenazenizin başında duruyormuş gibi ciddiyetle durmanız gerekir.

Sonra cenaze namazını kılarken en ön safta olma mecburiyeti var. Fotoğraf ve gazeteciler çekerken arkada durmak yanlış anlaşılabilir. Elleri düzgün bağlamak lazım, bulunduğunuz yerden tabut, din görevlisi ve sizin aynı karede göründüğünüzden emin olmanız lazım.

Bu en uygun yeri kapabilmek için, gerekirse evdeki herkes yattıktan sonra evdeki ayna karşısında en uygun omuz hareketlerini çalışmanız bile gerekebilir. Bir de cenazenin bulunduğu alanda bir cerrahın titizliği ve dikkati içinde olmakta yarar var. Ön sırayı kapayım diye omuz attığınız, sizin üstünüzde başka bir protokolün omzu da olabilir. Maazallah durumu kurtaracağım derken hayli bir sıkıntı yaşamak da var işin içinde.

Bir de cenazenin hemen ardından düğüne, eğlenceye veya yılın üç yüz altmış beş gününün hiç birini pas geçmeyen kutlamalardan birine katılacağınızı düşünün. O kasvet havasından üç dakikada çıkıp, düğünün neşesi ve coşkusuna ortak olmak, protokolden başkasının gösteremeyeceği bir uyum yeteneği gerektirir.

***

Cenaze namazındaki diğer kişilerin protokolün davranışlarını göz önünde bulundurması da hayli yararlı bir şeydir. Öyle cenaze yakınlarının hemen yanında olup da protokolün yerini işgal etmek gibi bir atılganlığın neticesinin soğuk kaş çatışlar olabileceğini bilmek gerekir.

Aslında cenazeyle falan pek alakanız yok da, cenazenin ardından protokoldeki birine bir meram anlatmanız gerekiyorsa, bu durumda ikinci sıra birinci sıradan daha uygun bir noktadır. Zira birinci sırada protokolün yanında yer almak girişimi, bir ihtimal fotoğrafta protokolü daha az uygun bir noktaya itme girişimi olarak algılanabilir. Bu durumda görüşmenizin daha başlamadan olumsuz sonuçlanacağını bilmeniz gerekir.

Hemen konuşacağınız yetkilinin arkasına sokulur, orada olduğunuzu belli etmek için bir selam verirsiniz, namaz bittikten sonra protokol üyesiyle birlikte sanki tabutu şehir mezarlığına kadar götürecekmiş gibi şöyle bir seğirtirsiniz. Sonra gözünüzün ucuyla takip ettiğiniz protokol tabutu bıraktığı anda siz de bırakır, merhumun arkasından şöyle bir baktıktan sonra görüşmenizi yapacağınız protokole doğru yanaşırsınız. Protokole yanaşmaya çalışan diğer kişilerden önce davranmak konunun başka bir boyutu.

Protokolün ve çevresindekilerin yaşadığı tek sıkıntı cenazelerde değildir. Bir de düğün ve takı merasimleri meselesi var. Evlere şenlik durumlar yaşanır protokolün katıldığı düğünlerde. Fakat onları da anlatmaya kalkışmak, bu yazının sınırlarını fazla zorlamak olur.

Bir gün belki onu da anlatma imkanı buluruz...