ERDEMİR kuruluşu ve Ereğli havzası...

Zonguldak'ın Alaplı ilçesinde Tarih öğretmeni olarak görev yapan Burhan Akbaş, Ereğli Demir ve Çelik Fabrikalarının Kuruluşu ve Ereğli Havzası adlı kitabı için çalışmalarını sürdürüyor.

Kitabı ile ilgili söyleşi yaptığımız Burhan Akbaş kitabı hakkında bilgiler verdi.

İŞTE O SÖYLEŞİ

Sayın Burhan Akbaş Neden Böyle Kitap Ve Böyle Bir Konu?

Gözlerimi hayata 1977 yılında bir ERDEMİR İşçisi babanın çocuğu olarak açtım. Evimiz işçi mahallesi diyebileceğimiz ve fabrika sahasını tepeden gören Yarma(Elma Tepe) Mahallesi'ndeydi. Her sabah kalktığımda gördüğüm ilk şey ERDEMİR ve sahasındaki hareketlilik idi. Gündüzlerin hareketliliği gecelerin ışık denizine dönüşürdü. Fabrika babam için İş ve ekmek iken bizim gelecek umudumuzdu. Ereğli gibi. Film izlemeye gittiğimiz sinema, maçlarını izlediğimiz takım, denize girdiğimiz plaj, okuduğumuz okuldu...

Fabrikanın kuruluşu çocukluk merakımdı, Teknik Lise 'de öğrenci iken stajyer olarak iki yaz yakından görme şansına sahip olduğum bu devasa fabrika, benim için inşa sürecin araştırılması merakını daha da artırdı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi alanında bir yüksek lisans tezi hazırlamam gerektiğinde benim konum belliydi: ERDEMİR VE EREĞLİ

Kitabınızın esasında master tezi olduğunu ifade ettiniz. Danışmanınız kimdi? Tez Savunma Sınavında Jüri kimlerden oluşmuştu?

EREĞLİ DEMİR VE ÇELİK FABRİKALARININ KURULUŞU VE EREĞLİ HAVZASI (1960-1980) ismiyle hazırlamış olduğum kitabımı esasında "Karadeniz Ereğlisi'nde Ağır Sanayinin Kuruluşu Sosyoekonomik Etkileri 1960-1980" 2013 yılında Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi olarak sunmuştum. Tez danışmanım Doç. Dr. Ali Satan Bey'di. Hazırlamış olduğum tezim Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu, Doç. Dr. Ali Satan ve Doç. Dr. Cemalettin Şahin'den oluşan jüri tarafından 01/07/2013 tarih ve 12-5 sayılı kararıyla oy birliği ile kabul edilmiştir.

Tezi Hazırlarken Nasıl Bir Varsayımla Yola Çıktınız?

Tarih biliminde önceden şöyle bir sonuca ulaşacağım şeklinde bir araştırma yapılmaz. Ama konu belirlenirken belgelerin nerede olabileceği şeklinde bir tasavvur geliştirilebilir. Benim savına göre kitabımıza dayanak olan tezi hazırlarken Türkiye'nin 1960'lı yıllarının en değerli sanayileşme projesi olarak görülen ERDEMİR'in devletin resmi kayıtlarında ve arşivlerinde çok zengin bir şekilde kaydının tutulmuş olması gereğiyle yola çıktım. Üzerinde yarım asır geçmiş bir projenin pek çok önemli sonucunun ortaya çıkmış olduğunu düşündüm. Yaptığım arşiv taramalarında bu düşüncemde haklı olduğumu da gördüm.

Peki Kitabı Hazırlarken Başlıca Ulaştığınız Kaynaklar Neler Oldu?

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Arşivinde, Başbakanlı Cumhuriyet Arşivinde, TBMM Kütüphanesi'nde, Ankara Milli Kütüphane'de, Beyazıt Devlet Kitaplığı'nda ve Ereğli Halk Kütüphanesinde, Resmi Gazete ve TBMM Zabıt Ceridelerinde ERDEMİR'in kuruluş süreci ve Ereğli'ye yansımaları hakkında çok kıymetli belge ve bilgilere ulaştım. Pek çok tez, makale, kitap, gazete ve dergiden ve ERDEMİR Faaliyet Raporları'ndan yararlandım.

Sizin Kitabınızın Sizce En Önemli Farkı Nedir?

Erdemir'in kuruluş, finansman ve tevsiat süreçlerinin hem TBMM hem Cumhurbaşkanlığı hem de Başbakanlık arşivlerinden titizlikle takip ettim

Özellikle Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık Arşivleri' ile TBMM'de ERDEMİR'in kuruluşunun hem kanunlaşma hem finans arayışları hem de fabrikanın inşa süreçlerinde ortaya çıkan sorunların takibi ve çözümü adına alınan kararlar bakımından çok zengin belgeleri barındırdığını gördüm. Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivlerinde tespit ettiğim çok önemli belgeleri kitabımızda yayınladık.

ERDEMİR'in kuruluş sürecinde TBMM'deki konuşmaları TBMM Tutanaklarından, Zabıt Ceridelerinden takip ettim. Ele aldığımız dönemle ilgili ERDEMİR Faaliyet Raporlarına ulaşarak üretim, kar, zarar verilerini tespit ettim. Zonguldak, Şafak, Şirin Ereğli, Ereğli Memleket Gazetelerini 1928-1980 aralığında günü gününe tarayarak neredeyse bir ERDEMİR kuruluş günlüğü şeklinde fabrikanın inşa sürecini ele almaya çalıştım.

Ulusal basında özellikle daha merkez bir bakışa sahip Milliyet Gazetesi'ni gün be gün taranırken bazı dönemsel olaylarda Cumhuriyet, Hürriyet, Halka ve Olaylara Tercüman ve Yeni Asya Gazetelerinden yararlanılmıştır. Konu ile ilgili yazılmış pek çok tez, makale, kitap ve dergi incelenmiştir.

Teziniz 2013 yılında kabul edilmesine karşın neden 2018'de yayımlamaya karar verdiniz?

Esasında 2013 yılında yayımlamak için girişimde bulundum ancak bu sırada Cumhurbaşkanlığından daha önce tezin yazımı sürecinde talep ettiğim ancak elime ulaşmayan yeni belge ve bilgiler geç de olsa elime ulaştı. Bu belgelerin oldukça önemli belgeler olduğunu görünce o dönemde kitabı yayımlamayı erteleyip kitabı geliştirme gayreti içine girdim. Özellikle 1960-1980 döneminde Ereğli'de yayımlanmış yerel basının Ereğli Halk Kütüphanesi'nde bulunmayan eksik nüshalarını ülkemizin farklı kütüphanelerinde aramaya başladım. Nihayetinde kitabımızı epey bir geliştirme imkanına kavuşmuş olduk.

Bu Kitap Sadece Erdemir Tarihi mi?

Hayır. Kitabımızın giriş bölümünü geniş bir Ereğli tarihi ile başlattım ama total bir Ereğli tarihi de yazmak kaygısında olmadım. Giriş bölümünde 1960 öncesi Ereğlisi'nin sosyal v ekonomik bir fotoğrafını vermek istedim. 1. Bölümde Türkiye'de demir ve çeliğin tarihini ve Erdemir'in kuruluş hikâyesini yazdım. 2. Bölümde ise Erdemir'in kuruluşu sonrası Ereğli'nin nüfusundan eğitimine sanatından sporuna, işçi hareketlerine pek çok alandaki değişimi yansıtmaya gayret ettim. Erdemir aslında sadece Ereğli de değil tüm havzayı etkileyen devasa bir dönüştürücüdür. Aslında Erdemir ve Ereğli özelinde havzanın 1960-1980 döneminin fotoğrafı olarak da nitelendirebilirim.

Bu Kitap Ne Değildir?

Aslında ele aldığımız konu ve dönemle ilgili çok zengin bir koleksiyon olmasına rağmen kitabım bir fotoğraf albümü değil. Konu daha çok Erdemir ve Ereğli Havzası bağlamında ele alınmıştır. Bu nedenle ancak konu ile ilgisi bağlamında yeter sayıda belge ve fotoğraf değerlendirilmiştir.

Bu arada Alaplı Tarihi adlı kitabı çıkardınız.

O apayrı bir merak benim için. Osmanlı Arşivi'nde çalışırken tespit ettiğim belgeleri alıp okumak ve paylaşmak arzusuydu. Alaplı bu konuda çok daha fazla çalışmaya açık bir alan. Alaplı'da algılar tarih olarak kabullenilmiş. Hala gri alanlar fazla. Yeni çalışmalarla daha da zenginleşecek. Alaplı ile ilgili olarak 1928-1980 arası arşiv ve basın taramalarını tamamladım. Konu ile ilgili çalışmalarım devam ediyor.İki yıla kadar kapsamlı bir çalışma çıkarabilmeyi planlıyorum.

Neden Araştırıyor ve Yazıyorsunuz?

Aslında her araştırma öncelikle kişisel bir merakın tatminidir. Belki böyle başlıyor ama sonrasında gelecek kuşaklara bir not düşmek istiyorsunuz. Araştırmalarının bir kenarda kalmasını da istemiyor insan. Geleceğe not düşmek belki de iz bırakma güdüsüdür yazmak.

Sizce Eksiksiz Bir Tarih Kitabı Olabilir mi?

Bütün tarih kitapları eksiktir bir bakıma. Tarihçi yaşamadığı çağın, dönemin yazarıdır. Tarihçinin malzemesi ele alınan dönemden kalan belgelerdir. Bazen varlığını bildiğiniz şeyleri bile somutlaştıramadığınız oluyor. Bu durumda yine yazamıyorsunuz. Yazarsanız da bunun adı tarih olmuyor. Bu sebepledir ki ben de bu kitabı elde etmeyi başarabildiğim bilgi ve belgelerle yazmaya çalıştım. Bu kitapta temel kaygım ulaşabildiğim tüm kaynakları tarayarak gelecek kuşaklara bir not bırakmak ve konu ile ilgili gelecekte yapılabilecek yeni çalışmalara yeni bir basamak oluşturmak olmuştur.

Kitapla İlgili Şu Da Olsaydı Dediğiniz Bir Şey Var mı?

Erdemir'in kuruluş süreci sonrası TBMM'de Erdemir Yolsuzluk Araştırma Komisyonu kuruluyor ve konu ile ilgili bir rapor hazırlanıyor. Ben bunu tespit ettim. Buradan kalkıp ta TBMM' ye gidip aradım yok. İlgili yerlere yazılar yazdım ve bunun cevabını kitabın eklerine koydum. Ama işin aslı birileri bu raporu buharlaştırmış. Raporun aslını görmek isterdim. Ancak yine de raporun verilerine dönemin gazetelerinden ulaşabildim.

Peki Bu Yolsuzluk Raporunun Kaybolması, Buharlaşması Şaşırttı mı Sizi?

Şaşırdım dersem dürüst davranmamış olurum. Belki rapor hala ulaşılabilir olsa daha şaşırtıcı olabilirdi.

Kitabınızı ne zaman okuyabileceğiz?

Kitabımı 15 Mayıs Erdemir'in işletme yıldönümüne yetiştirmeye çalışıyorum. Kitabım için Erdemir'den sponsor olması için bir talebim oldu. Erdemir'in olumlu bir yaklaşım göstereceği kanaatini taşıyorum. Bir aksilik olmazsa Mayıs ayı içinde okuyucu ile buluşacaktır.

Ereğli'den Kitapla İlgili Beklentiniz Nedir?

Ben Ereğli'de kültür ve sanat alanında çok önemli bir ilginin olduğunu biliyorum. Ereğli'nin ve Ereğli'yi yönetenlerin bu kitaba da mutlaka gereken ilgi ve desteği göstereceklerdir. Kitabın tüm taraflarının (ki bunlar temel olarak Erdemir, Sendikalar, Belediye) bu desteği sağlayacaklarına inanıyorum.

Haber : S Kabatepe-Ö Cerrah