Asırlık Elpek Bezi ev hanımlarının ekmek kapısı oldu...

Zonguldak’ın Ereğli ilçesinde 8 kadının bir araya gelerek 19. yüzyıldan kalma binada açtıkları Elpek Dokuma ve Çarpana Üretim Atölyesi sayesinde ev kadınları iş ve gelir sahibi oluyor.  4 katlı binada iplikten Elpek bezine kadar her şeyi üreten kadınlar, el ürünlerini Sanat Sokağında Ereğli Belediyesi tarafından tahsis edilen bölümde satışa sunuyor.

Elpek Bezinin tanıtılması ve aile bütçelerine katkıda bulunmak isteyen 8 kadın bir araya gelerek ‘Elpek Dokuyan Eller Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi’ni kurdu. Başkanlığını Halk Eğitim Merkezi Dokuma Öğretmeni Nigar Duman’ın yaptığı 8 kadın, iplikleri kendi imkânları ile taşıyarak tahtadan yapılan dokuma tezgâhlarında el emeği göz nuru ürünleri ilmek ilmek dokuyarak ortaya çıkarıyorlar.

Kooperatifin 8 kişi ile kurulduğunu ve kısa sürede sayılarının 10’a çıktığını ifade eden Elpek Dokuyan Eller Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatif Başkanı Nigar Duman, amaçlarının hem Elpek Bezinin tanıtımına destek vermek hem de bütçelerine katkıda bulunmak olduğunu söyledi.

Elpek Dokuyan Eller Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifi üyelerinden Nuran Semiz “Evde vakit geçirmek değil de dışarıda bir kurs için elpek dokuma kursuna gelmeyi düşündüm. Daha önce ufak tefek dokuma işlerini duyuyordum ama ne olduğunu bilmiyordum. Nigar Hocam bize bunu yapmasını öğretti. Sonra kooperatif kurmayı düşündüklerini öğrendim. Onlara katılmaya karar verdim. İyi ki de katılmışım. Biz Ereğli’nin Elpek Bezini güzel bir şekilde tanıttığımızı da düşünüyorum” dedi.

Kooperatifin bir diğer üyesi Müjgan Özdemir ise konuşmasında “Ben Bilgisayar Öğretmeniyim. Bundan yaklaşık 5-6 yıl önce öğretmenliği bıraktım. El işi ürünlere biraz merak saldım. Bu sırada Nigar Duman Hocamız Halk Eğitim Merkezi’nde Elpek Bezi ile ilgili kurs açtığını söyledi. O kursa dahil oldum. Yaklaşık 2-3 ay kursa devam ettim. Elpek Bezi çok hoşuma gitti. Dokuması ve ortaya çıkan ürünler çok hoşuma gitti. Nigar Hocamız Elpek Bezi ile ilgili bir Kooperatif kurmak istediğini söyledi. Hemen olaya dahil oldum ve bundan 2 yıl önce Kooperatifimizi kurduk” dedi.

Kooperatif Başkanı ve Halk Eğitim Merkezi Öğretmenlerinden Nigar Duman ise konuşmasında, Ereğli’ye özgü olan ve 18 ila 19. yüzyıllardan günümüze kadar uzanan tarihi ile büyük yeri olan Elpek Bezini hem yaşatmak hem de genç nesillere aşılamak amacıyla kooperatifi kurduklarını söyledi. Bugüne kadar 172 kursiyer yetiştirdiklerini ifade eden Duman, elde edilen ürünlerin satışını hem kooperatif binasında hem de Belediye tarafından sanat sokağında kendilerine  verilen alanda satışa sunarak gelir elde ettiklerini ifade etti.

Nigar Duman açıklamasında  “1986 yılında öğretmen olarak giyim üzerine başladığım mesleğime dokuma öğretmeni olarak devam ediyorum. Dokuma olarak Ereğli’nin Elpek Bezine büyük bir aşk ile bağlandım. Kendim Gaziantepli olmama rağmen Elpek Bezini, yöresel olan Elpek Bezini yeniden yaşatmak, canlandırmak ve genç nesillere aktarmak için elimden geleni yapmaya çalışıyorum. Bugüne kadar 172 öğrenciye Elpek Bezi Dokumasını öğrettim. Elpek Bezi Dokuması derken, dokumanın bir çok alanını öğrettim. Bunların arasında Keten, Pamuk, İpek, Floş Dokuma var. Bunların hepsini öğrencilerimize anlatmaktayım. Bunları öğrencilerimize öğretirken aynı zaman da gelir elde etmek için bunu nasıl kazanca çevirebiliriz, bu öğrenciler bunu öğreniyorlar ama, evlerinde dokuma tezgahları olmadığı için bunları nasıl değerlendireceklerini bilmediklerinden dolayı bir Kooperatif kurmaya karar verdik. 8 bayan ile girişmiş olduğumuz bu Kooperatifte şu anda Osmanlı zamanından kalma19. yüz yıldan kalma Osmanlı evinde bu mesleği hem öğretiyoruz, hem bayanlarımız ile birlikte dokuyoruz, hem de satışını gerçekleştiriyoruz. Belediyemizin de bize vermiş olduğu Sanat Sokağında ki bu yerimizde satışını gerçekleştiriyoruz” dedi.

Ereğli'nin yöresel yönünü öne çıkartan ve ketenden elde dilen Elpek Bezi yüzyıllardır kullanılmaya devam etmektedir; Günümüzde yöresel nakışlarla süslenerek, yelek, buluz, çanta ve hediyelik eşya biçiminde değerlendirilmektedir. Antik çağın önemli uygarlıklarından biri olan Friglerin etkisiyle yöremizde de yaygınlaşan keten dokumacılığının geçmişi oldukça eskidir. Antikçağ yazarları, Karadeniz Ereğli halkının günlük yaşamını anlatırken; ketenden dokunmuş, vücudun tamamını kaplayan, bol ve bükümlü elbiseler giydiklerini ve bu durumun kenti şiirsel bir atmosfere büründürdüğünü anlatırlar. Ancak yöremiz bu konudaki asıl ününü, Kâtip Çelebi'nin ünlü "Cihannüma" adlı eserinde belirttiği gibi, Osmanlı donanması için ürettiği yelken bezi dokumacılığından almaktadır. Dokumacılık, Anadolu'nun kültürel zenginlikleri arasında önemli yeri olan ve yöresel özellikler gösteren özgün bir el sanatıdır. Elpek Bezi, keten dokumalar kategorisinde yerini almış, Batı Karadeniz bölgesinde bir zamanların tarım ürünü ketenin liflerinden yüzlerce, binlerce yıldır üretile gelmiştir. Elpek Bezi, Batı Karadeniz Bölgesi'nde bir zamanların tarım ürünü olan Keten'in liflerinden yüzlerce hatta binlerce yıldır üretile gelmiştir. Antikçağlarda ketenden ürettiği yelken bezi ve dokumalarıyla ünlenen Karadeniz Ereğli'de, Karadeniz kıyısında dağlarla çevrili bir bölge olduğundan, yıllık nem oranı ülkenin diğer bölgelerine göre daha yüksektir. Bu nedenle, insan vücudunun nemden etkilenmesini önlediği bilinen ketenden elde edilen Elpek Bezi yüzyıllardır giyim malzemesi olarak kullanılmıştır. Ereğli'de "Elpek", Çaycuma'da "Pelemet" diğer yerleşim birimlerinde de "Çözme Bez" olarak bilinen yerel dokuma "Düzen" adlı el tezgâhlarında keten ve pamuk ipliği ile dokunurdu. İç giyimde kullanılan bu bez yazın serin kışında vücut ısısını tutmasıyla ünlüdür. Günümüzde yöresel nakışlarla süslenerek, yelek, buluz, çanta ve hediyelik eşya biçiminde değerlendirilmektedir.

İnce olarak dokunan bezler başörtüsü (yazma yemeni), kalın ve deseni yollu olan bezler (alacalı bez), sofra, kerevet (sedir) örtüsü ve döşemelik, mavi boyalı (gök bez) bez, erkek pantolonu, çite bezi de kadın şalvarı (dizlik) olarak kullanılan yaygın dokuma ürünleridir. Kız çeyizi, yağlık, kuşak, peşkir gibi dokumalarda görülen Zonguldak yöresi nakışların (18. ve 19. yy.), nakış bezi (ham ipek, keten), nakış türü (Tür işi, hesap işi), nakış tekniği (Muşûbak, düz ve verev iğne, pesent, güzeme, kesme ajur, tel kırma altın simle yapılan balık sırtı verev) kullanılan renk, boya (kök boya, kadın saçı) ve motif yönünden üstün özellikler taşır. Yörede sanayi gelişip dokumacılıktan ve buna paralel olarak da keten tarımından vazgeçilinceye kadar geçirdiği uzun ve zahmetli yolculuk üreticiyi bu bitkiden ve dokumasından vazgeçiren bir diğer faktör olmuş, Türkiye'de gelişen tekstil teknolojisi ve ürünleri ile rekabet edemeyen Elpek bezi kaybolup gitmiştir. 1940-1950 yıllarında kaybolma sürecine giren Elpek Bezi yaklaşık 50 yıl aradan sonra Nilgün Efes’in girişimleri ile yeniden canlandırılıp yaşatılmaya başlanmıştır.

Haber : S Kabatepe-Ö Cerrah