Ünal Demirtaş, rödovanslı saha işletmecilerinin sorunlarını meclis gündemine taşıdı…

CHP Zonguldak Milletvekili Ünal Demirtaş, “Zonguldak’taki rödovanslı saha işletmecileri; artan maliyetler karşısında çok yetersiz kalan desteklere, EPDK’nın ithal kömürü teşvik eden kararına rağmen, taşkömürü üretmeye devam ederek, istihdam yaratmakta, üretimleri ile de yerel ve ulusal ekonomiye katkı sağlamaktadır. Ancak ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik buhran hali de göz önüne alındığında, rödovanslı saha işletmecilerinin sorunlarının çözümü için adım atılmazsa, bu işletmelerin kapanması ve binlerce işçinin işsiz kalması kaçınılmazdır” dedi. 

CHP Zonguldak Milletvekili Ünal Demirtaş, rödovanslı saha işletmecilerinin sorunlarını meclis gündemine taşıdı. Konuyla ilgili bir meclis araştırma önergesi veren CHP’li Demirtaş, aynı zamanda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in yanıtlaması istemi ile bir soru önergesi de verdi.

Ünal Demirtaş; “Rödovanslı saha işletmecileri, Zonguldak’ta TTK’nın üretime değer görülmeyen atıl sahalarını ekonomiye kazandırmaktadır. Rödovanslı saha işletmecilerinin sorunlarının çözülmemesi üstüne üstlük EPDK’nın yerli ve milli üretimi olumsuz etkileyecek kararları, rödovanslı saha işletmecisinin iflasına, binlerce işçinin işsiz kalmasına, yerli ve milli kömürümüz olan taş kömürünün depolarda kalmasına neden olacaktır” dedi.

SORUNLAR SÜREKLİ ÖTELENDİ

Zonguldak, 1.5 milyar tonluk taş kömürü rezervi ile Türkiye’nin en geniş taşkömürü havzasına sahiptir. Burada çıkarılan taşkömürü, koklaşabilme özelliği olan kalorisi yüksek bir kömürdür. Bu özelliği ile taşkömürü özellikle, ekonominin lokomotifi olan demir-çelik sektöründe yoğun olarak kullanılmaktadır.  Türkiye’nin en geniş ve tek taşkömürü havzası olan Zonguldak’ta, kömür üretimin bir bölümü Türkiye Taşkömürü Kurumu eliyle yapılırken bir bölümü de, Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ait sahaların rödovans usulü ile işletilmesi ile özel sektör tarafından yapılmaktadır. Rödovans, maden ruhsat sahalarının işletme hakkının özü kendisinde kalması koşuluyla hak sahibi tarafından sözleşme ile gerçek veya tüzel bir kişiye, bir süre tahsis edilmesidir. Bu sözleşme gereğince, rödovans veren, maden ocağının işletilmesini üstlenen özel veya tüzel kişi, ruhsat sahibine, ürettiği her bir ton maden için önceden ödemeyi taahhüt ettiği meblağ kadar bir ücret ödenmektedir. Ancak ülkemizdeki yanlış enerji politikaları nedeniyle hem TTK’nın üretimi hem de rödovanslı sahalardaki üretim yıldan yıla düşmektedir. 2002 yılında Türkiye Taşkömürü Kurumu ile rödovanslı sahalardaki toplam üretim 2 milyon 312 bin ton iken bugün toplam üretim 1 milyon tonun altına gerilemiş durumdadır. Yeterli üretim yapılamaması nedeniyle Türkiye, Rusya, Güney Afrika, Güney Amerika, Kolombiya, Malezya, Kanada’dan yıllık ortalama 38 milyon ton taşkömürü ithal etmekte, bu ithalata da her yıl ortalama 4-5 yıl milyar dolar ödenirken, bu sene kömür fiyatlarının çok yükselmesi nedeniyle kömür ithalatına yaklaşık 10 milyar dolar civarında bir ödeme yapıldığı tahmin edilmektedir.  Oysa Türkiye, ihtiyacı olan taşkömürünü üretebilecek rezerv ve işgücüne sahiptir. Ancak enerji politikalarındaki yanlışlıklar sonucunda Türkiye Taşkömürü Kurumu’nda işçi açıkları nedeniyle üretim düşerken, rödovanslı sahalardaki işletmecilerin de yıllardır çözülmeyi bekleyen sorunları sürekli ötelenmektedir.

3 BİN KİŞİ İŞSİZ KALABİLİR

Bugün Zonguldak’taki rödovanslı saha işletmecileri; artan maliyetler karşısında çok yetersiz kalan desteklere, EPDK’nın ithal kömürü teşvik eden kararına rağmen, taşkömürü üretmeye devam ederek, istihdam yaratmakta, üretimleri ile de yerel ve ulusal ekonomiye katkı sağlamaktadır. Ancak ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik buhran hali de göz önüne alındığında, rödovanslı saha işletmecilerinin sorunlarının çözümü için adım atılmazsa, bu işletmelerin kapanması ve binlerce işçinin işsiz kalması kaçınılmazdır.

KÖMÜR DESTEK ÖDEMELERİ YETERSİZ KALDI

Ülkemizde 13 Mayıs 2014 yılında meydana gelen Soma Maden faciasının ardından, 3213 sayılı Maden Kanunu ile 6857 sayılı İş Kanunu’nda, maden işçilerinin mali ve özlük hakları ile ilgili ilgili bazı değişiklikler yapılarak yürürlüğe konulmuştur. Söz konusu değişiklik rödovanslı saha işletmecileri açısından ağır bir ekonomik maliyeti beraberinde getirmiş ve Zonguldak’taki rödovanslı sahalarda kömür üretimi durma noktasına gelmiş, işçi sayısı da 2014 yılının sonunda, 4 bin 600’den 1500’lere düşmüştür. Üretim ve istihdamda ortaya çıkan bu olumsuz tabloyu düzeltmek için her ne kadar 18.02.2015 tarihinde,3213 sayılı Maden Kanunu’na eklenen bir madde ile rödovanslı saha işletmecilerine kömür destek ödemesi yapılması kararlaştırılmışsa da, bugünün koşullarında bu destek ödemeleri son derece yetersiz kalmıştır. Ayrıca bu destek ödemelerinden 2014 yılı sonrasında faaliyet geçen kömür işletmeleri faydalanamamaktadır.

MALİYETLER HER YIL KATLANIYOR

Zonguldak’ta, rödovanslı sahalarda kömür üretimi yapan işletmelerin işçilik, akaryakıt, malzeme ve ekipman maliyetleri, Zonguldak’ın coğrafi yapısı, kalın ve sert kömür damarları olması, jeolojik yapısının mekanize yöntemlere uygun olmaması nedeniyle çok yüksek olup, kömür üretimi emek yoğun bir şekilde çıkarılmaktadır. Zonguldak Havzasında, Üzülmez, Karadon ve Kozlu Bölgesi’nde, TTK tarafından üretime değer görülmeyen atıl sahaların ekonomiye kazandırıldığı, rödovans usulü ile üretim yapan 15 özel işletmede, 2 bin 600 kişi çalışmaktadır. Ocak 2023 itibariyle işçi başı ücret maliyeti 25 bin 120 TL’ya yükselmiştir. Bunun yanında rödovans sözleşmesi kapsamında Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ödenen pay da 2022 yılından ton başına 108,76 TL iken bu miktar 2023 yılında ton başına 242,45 TL’ye yükselmiştir. Rödovanslı saha işletmecileri, maliyetlerindeki bu artışlar nedeniyle üretimlerini devam ettirmekte zorlanmaktadır. Bu nedenle kömür destek ödemelerinde yeniden bir düzenleme yapılmalı ve kapsamı da genişletilmelidir.

EPDK KARARLARI YERLİ ÜRETİME DARBE VURDU

Bir diğer önemli konu da EPDK’nın yerli kömür üretimini bitirecek, ithal kömürü teşvik edecek kararlarıdır. Bir yandan üretim maliyetleri ile baş etmeye çalışan bu işletmeler, bir yandan da EPDK’nın yerli üretimi bitirecek kararları karşısında ayakta kalmaya çalışmaktadır.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'nun, 29.03.2022 tarihinde alınan 10888 no'lu kararı, 30 Mart 2022 tarihinde 31794 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Buna göre; Elektrik üreticisi kurumlara kullandıkları hammaddenin yerli ya da ithal olması durumuna göre serbest piyasadaki elektrik satışları için satış fiyatı üst limiti getirilmiştir.1 Nisan 2022'den itibaren 6 ay süreyle uygulanmak üzere, ithal kömürle çalışan elektrik santralleri için bu üst limit 2500TL, yerli kömür kullanan elektrik santralleri için ise üst limit 1200TL olarak belirlenmiştir

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun, 29.09.2022 tarihinde alınan 11270 nolu kararı ise 30 Eylül 2022 tarihinde 31969 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu karar ile destekleme bedelinin belirlenmesinde kullanılacak olan “azami uzlaştırma fiyatları”, 01.10.2022 tarihinden itibaren 6 ay süreyle, Megavat-saat (MWh) başına, ithal kömür kullanan santraller için 2.750 TL, yerli kömür santralleri için ise 2.050 TL olarak belirlenmiştir.

EPDK’nın bu kararları ithal kömürü destekleyecek, yerli kömür üretimine ise darbe vuracak bir kararıdır. Bununla birlikte EPDK’nın kararlarında sadece yerli kömür ve ithal kömür ayrımı yapılmıştır. Oysa, yerli kömür içinde de taş kömürü ile linyit kömürü arasında üretim maliyetleri açısından 4 kat fark bulunmaktadır. Bu fark hiç gözetmemek Zonguldak’taki rödovanslı alanlardaki taşkömürü üretiminin sona ermesi demektir.

Serbest piyasaya doğrudan müdahale eden EPDK’nın bu kararları ile, Zonguldak ekonomisine ciddi bir darbe vurulmuş olacaktır.Çünkü Zonguldak ekonomisine kazandırılan bu sahalardaki üretim, Zonguldak’taki esnafı, işletmeciyi kısacası herkesi doğrudan ilgilendirmektedir. Bunun yanında, bu işletmeler alternatif iş olanaklarının çok kısıtlı olduğu Zonguldak’ta istihdama da önemli bir katkı sunmaktadır.

 Bu nedenle, rödovanslı saha işletmecilerinin sorunlarının çözülmemesi üstüne üstlük EPDK’nın yerli ve milli üretimi olumsuz etkileyecek kararları, rödovanslı saha işletmecisinin iflasına, binlerce işçinin işsiz kalmasına, yerli ve milli kömürümüz olan taş kömürünün depolarda kalmasına neden olacaktır.

YERLİ KÖMÜR TEŞVİK EDİLMELİ

Bir başka önemli nokta da rödovanslı sahalarda üretilen taşkömürünün satışında yaşanan sorunlardır. Taşkömürü, koklaşabilir ve yüksek kalorili olması nedeniyle demir-çelik sektöründe hammadde olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle demir- çelik fabrikalarında, stratejik öneme sahip olan yerli ve milli taşkömürünün kullanılmasının teşvik edilmesi gerekmektedir. ÇATES, EREN ENERJİ ve KARDEMİR gibi işletmelerin ağırlıklı olarak ithal kömür kullandığı bilinmektedir. Oysa bu ve benzeri işletmelerde, rödovanslı sahalarda üretilen kömürün kullanımının teşvik edilmesi gerekmektedir. Bu sayede; yerli üretim desteklenecek, ithal kömüre milyarlarca dolar ödenmesini engelleyecek, bu sayede de ülkemiz ekonomisine önemli bir katkı sağlanmış olacaktır. Bu amaçla, rödovanslı saha işletmecilerince, KARDEMİR’e (Karabük Demir Çelik Fabrikası) taşkömürü satışı başlatılabilmesi için Mayıs 2022’de, 5 bin ton koklaşabilir taşkömürü deneme ürünü satışı gerçekleştirilmiş, kömürün kalitesi de KARDEMİR tarafından onaylanmıştır. Ancak aynı havzada üretilen ve benze kalitede olan taşköürü için TTK’dan ton başına 5.62 TL’ye tedarik edilen kömür, rödovanslı saha işletmecilerinden ton başına 4.000 TL’ye tedarik edilmek istenmektedir. Benzer kalite ve nitelikte olan taşkömürünün TTK’dan tedarik edilen fiyat üzerinden, rödovanslı saha işletmecilerinden de alınması konusunda adım atılması, bu işletmelerin ayakta kalmasına destek olacak, istihdamın korunmasını hatta arttırılmasını sağlayacak bir adım olacaktır.

Rödovanslı saha işletmecilerinin, bugün içinde yaşadığı sorunların çözümü, maliyet artışları karşısında alınabilecek tedbirlerle ilgili olarak Türkiye Taşkömürü Kurumu ve Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü ile çeşitli görüşmeler yapılmış ve mutabakata varılmış olsa da çözümler konusunda hala daha somut bir adım atılmış değildir.

DÜNYADA KÖMÜRE DÖNÜŞ VAR

Tüm bunların yanında, son dönemde Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra dünyada enerji kaynakları ile ilgili değişiklikler olmuş, doğalgaz tedariğinde yaşanan sorunlar nedeniyle pek çok ülkede en önemli enerji kaynaklarından bir olan kömüre dönüş yaşanmıştır. Almanya Ekonomi Bakanlığı, elektrik üretimi için kömür kullanımının arttırılacağını ifade ederken, Polonya’da Hükümetin konutlara düşük fiyat garantili kömür sunma teklifi kabul edilmiş, Avusturya Çevre Bakanı tarafından, Mellach Santralinin kömürden elektrik ve ısı üretebilmesi için çalışmalara başlandığını açıklamıştır. Avrupa Kömür ve Linyit Birliği (EURACOAL) Genel Sekreteri Brian Ricketts, 2022 yılı Ağustos ayında yaptığı değerlendirmede, doğalgaz krizi nedeniyle pek çok Avrupa ülkesinin daha fazla kömür yakmayı planladığını, Avrupa'da özellikle, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya, Hollanda, Avusturya, Polonya, Macaristan, Çekya ve Yunanistan gibi ülkelerin kömür santrallerini tekrar açtıklarını veya santrallerinin faaliyet sürelerini uzattıklarını ifade etmiştir. Bunun yanında dünya kömür piyasalarındaki bu yüksek talep ithal kömür fiyatlarının da fırlamasına neden olmuştur. Son 1 yıl içinde 4 kat artan kömürün ton başına fiyatı 400 doları bulmuştur.

SORUNLARI NEDEN ÇÖZMÜYORSUNUZ?

CHP Zonguldak Milletvekili Ünal Demirtaş, soru önergesinde şu soruların cevaplanmasını istedi.

1)3213 sayılı Maden Kanunu’na eklenen Geçici 29’uncu madde ile sağlanan kömür destek ödemeleri ve diğer destekler, günümüz koşuları da göz önüne alınarak ivedilikle güncellenecek ve rödovanslı saha işletmecileri lehine bir düzenleme yapılacak mıdır? Yapılacaksa ne zaman yapılacaktır? Yapılmıyorsa neden yapılmamaktadır?

2)Rödovanslı saha işletmecilerinin yaşadığı sorunların çözümü ile ilgili olarak TTK ve MAPEG ile mutabakata varılan konularda, rödovanslı saha işletmecilerinin Bakanlığınıza, defalarca ilettiği sorunların çözümü için şimdiye kadar neden bir adım atılmamıştır? Bu sorunların çözümü neden sürekli ötelenmektedir?

3)Rödovanslı saha işletmecilerinin sorunlarının çözülmemesi nedeniyle bu işletmelerin kapanması sonucunda Zonguldak’ta yaklaşık 3 bin kişinin işsiz kalacağının ve Zonguldak ekonomisinin bundan büyük zarar göreceğinin bilinmesine rağmen, bu sorunlar neden çözülmemektedir?

4)ÇATES, EREN Enerji ve KARDEMİR gibi işletmelerin ithal kömür kullandıkları bilinmekteyken, bu işletmelerde rödovanslı sahalarda üretilen kömürün kullanılmasının teşvik edilmesi ile ilgili neden bir düzenleme yapılmamaktadır?

5)Sürekli “yerli ve milli” enerji politikalarından söz etmenize rağmen, EPDK’nın yerli ve milli üretim yapan rödovanslı saha işletmecilerinin aleyhine karar alması ve bu işletmecilerin sorunlarının çözülmemesi, yerli ve milli enerji politikalarından vazgeçtiğiniz anlamına mı gelmektedir?

6)EPDK’nın, yerli kömürü üretimini durduracak, yerli kömür üreten rödovanslı saha işletmecilerini iflas ettirecek, binlerce kişiyi işsiz bırakacak, ithal kömür kullanımını teşvik edecek şekilde karar almasının nedeni nedir? Yerli ve milli üretimi desteklemek yerine ithal kömür kullanımını teşvik edecek bu kararların, kime nasıl bir faydası bulunmaktadır?

7)Linyit kömürü ile taşkömürü arasında, maliyetler bakımından 4 kat fark olmasına rağmen, EPDK tarafından alınan kararlarda, bu iki kömürün aynı fiyatlandırmaya tabii tutulması doğru mudur?

8)EPDK’nın bu kararı nedeni ile Zonguldak’ta onlarca rödovanslı saha işletmesinin kapatılmasından, binlerce kişinin işsiz kalmasından kim sorumlu olacaktır? EPDK’nın bu kararının yeniden gözden geçirilmesi ve yerli kömür kullanımını teşvik edecek şekilde yeni bir karar alınması söz konusu mudur?

Haber : Özge Cerrah